Τα Όρια και η Σημασία τους. Μορφές Ορίων που Δυσχεραίνουν την Επικοινωνία μέσα στην Οικογένεια – Τρίγωνα και Συμμαχίες

Είναι έμφυτο στην ανθρώπινη ύπαρξη να επιβιώνει σε ομάδες να ανήκει δηλαδή σε κοινωνικά σύνολα και συστήματα. Η οικογένεια αποτελεί ένα μικρό κοινωνικό σύστημα. Χρησιμοποιούμε τον όρο σύστημα, διότι στην οικογένεια υπάρχει τέτοιας μορφής επαναλαμβανόμενης αλληλεπίδρασης ανάμεσα στα μέλη, έτσι ώστε δημιουργούνται πρότυπα, παγιωμένοι δηλαδή τρόποι  συμπεριφοράς και επικοινωνίας. Υπό αυτό το σκεπτικό λοιπόν, δεν αποτελεί σύστημα μια τυχαία συνάθροιση ατόμων, αφού το σύστημα για να χαρακτηριστεί ως τέτοιο χρειάζεται την επαναλαμβανόμενη αλληλεπίδραση.

 

Τι είναι λοιπόν η οικογένεια; Η οικογένεια είναι ένα σύστημα, το οποίο αποτελείται από δύο τουλάχιστο μέλη, που αλληλεπιδρούν μεταξύ τους με ποικίλους τρόπους, έτσι ώστε να εκπληρώνονται οι ανάγκες επιβίωσης των μελών, να υπάρχει αμοιβαία ψυχική και συναισθηματική προστασία και κάλυψη, ενώ είναι επίσης σημαντικό το κάθε μέλος της οικογένειας να έχει τόσο την αίσθηση ότι ανήκει στο σύστημα οικογένεια (στην οικογενειακή σχέση / σκέπη), όσο και ότι ξεχωρίζει από την οικογενειακή σχέση, όπου χρειάζεται. Όσο σημαντικό είναι να νιώθει κανείς ότι ανήκει στην οικογένεια, άλλο τόσο σημαντικό είναι να νιώθει και ότι ξεχωρίζει. Η αίσθηση του ανήκειν προσφέρει πολύτιμη συναισθηματική κάλυψη και προστασία (εσωτερικός σκοπός της οικογένειας) και η αίσθηση της διαφοροποίησης εξυπηρετεί την προσαρμογή στην κοινωνία, στην κουλτούρα, στο σχολείο και γενικά στις εξωοικογενειακές σχέσεις (εξωτερικός σκοπός της οικογένειας). Η αίσθηση του ξεχωριστού προκύπτει τόσο από τη συμμετοχή σε εξωοικογενειακά συστήματα και ομάδες (σχολείο, ομάδες συνομιλήκων, αθλητικές ομάδες κ.τ.λ.), όσο και από μικρές περιοχές αυτονομίας που δίνονται στο άτομο μέσα στην οικογένεια. Καθώς το παιδί μεγαλώνει και αναπτύσσεται μαζί με την οικογένειά του, η τελευταία δεν στηρίζει μονάχα το παιδί ως προς τη φροντίδα και την κάλυψη των αναγκών του, αλλά οριοθετεί επίσης και περιοχές αυτονομίας, όπου το παιδί μπορεί να είναι ανεξάρτητο. Έτσι, δημιουργείται μιας ζωτικής σημασίας χώρος, όπου το παιδί μπορεί να υπάρχει και μόνο του, ως μονάδα, να διαχειρίζεται ή να προσπαθεί να διαχειριστεί τα προβλήματα ή τα θέματα που προκύπτουν, να αφουγκράζεται τον εαυτό του. Το να είσαι λοιπόν ένας Παπαδόπουλος για παράδειγμα, είναι εξίσου σημαντικό με το να είσαι και ο μοναδικός και ξεχωριστός Γιώργος μέσα στην οικογένεια. Ειδικά οι γονείς από την αγάπη και την τάση να προστατεύουν τα παιδιά τους, παραλείπουν να βοηθήσουν το παιδί να έχει και να υπάρχει σε χώρους αυτονομίας. Αντίθετα μη θέλοντας να το δυσκολέψουν ή να ταλαιπωρηθεί, προσπαθούν να λύνουν αντ’ αυτού τα θέματα που προκύπτουν. Ακόμη και μια συζήτηση με το παιδί για πιθανούς τρόπους επίλυσης, που το ίδιο μπορεί να σκεφτεί (όσο απλοί και αν μας φαίνονται) είναι τεράστιας σημασίας.

 

Η οικογένεια είναι ένα σύστημα που σχετίζεται με τη σειρά του και με άλλα μεγαλύτερα συστήματα, αφού τα μέλη της συμμετέχουν σε αυτά τα συστήματα. Στόχος της οικογένειας είναι να προστατεύει το εσωτερικό της, να υπάρχει δηλαδή συνοχή, αγάπη, φροντίδα, συνεννόηση και αίσθηση του ανήκεις μέσα στην οικογένεια, αλλά και να προσαρμόζονται τα μέλη της στο ευρύτερο κοινωνικό σύστημα. Η οικογένεια λοιπόν πρέπει να είναι σε θέση και να αλλάζει, να τροποποιείται δηλαδή, καθώς η ίδια η κοινωνία αλλάζει διαρκώς. Εδώ γίνεται λόγος για την ευελιξία της οικογένειας και την προσαρμογή της, διατηρώντας όμως παράλληλα τα βασικά συστατικά της, που είναι απαραίτητα για την ίδια την ύπαρξη της. Μιλάμε για τις αρχές, τους κανόνες που αποτελούν την ταυτότητα της οικογένειας και που οροθετούνται από την ίδια την οικογένεια.

 

Η οικογένεια λοιπόν, χαρακτηρίζεται από : τα μέλη της, τους σκοπούς της, τους τρόπους επικοινωνίας των μελών μεταξύ τους, τους κανόνες και τις αρχές (που διαφέρουν από οικογένεια σε οικογένεια) πάνω στα οποία δημιουργείται η ταυτότητα της οικογένειας, αλλά επίσης χαρακτηρίζεται και από τα υποσυστήματα  που μπορεί να έχει και που σχετίζονται με τον αριθμό των μελών. Για παράδειγμα ένα υποσύστημα είναι αυτό των γονέων, ή των παιδιών, ή των παππούδων (αν αυτοί υπάρχουν μέσα στην οικογένεια).  Τα κυριότερα υποσυστήματα είναι : το υποσύστημα του ατόμου, του κάθε μέλους δηλαδή ξεχωριστά, το υποσύστημα των συζύγων, το υποσύστημα των γονέων και το υποσύστημα των αδελφών. Τα υποσυστήματα μπορεί να αυξηθούν όσο περισσότερα είναι τα μέλη της οικογένειας.

 

Το υποσύστημα της ατομικής ολότητας (ο εαυτός μέσα στην οικογένεια): Το συγκεκριμένο υποσύστημα, αναφέρεται και δίνει σημασία στο κάθε μέλος ξεχωριστά, αναδεικνύοντας την ατομική προσωπικότητα, προσωπική σκέψη, ευθύνη και προσωπικά συναισθήματα.  Είναι μεγάλης σημασίας υποσύστημα, που σχετίζεται με τον προσωπικό χώρο αυτονομίας και ανεξαρτησίας που προαναφέρθηκε, σημαντικό για την ατομική ταυτότητα και το σχηματισμό της, καθώς και για την προσαρμογή του ατόμου.

 

Το υποσύστημα των συζύγων: Μπορούμε να το αποκαλέσουμε και ως ο «αρχικός δεσμός». Το συγκεκριμένο υποσύστημα αναφέρεται σε δύο ενήλικα άτομα που αποφασίζουν να «συμπλεύσουν» και να δημιουργήσουν οικογένεια. Μπορούμε να το σκεφτούμε ως τον αρχικό δεσμό, από τον οποίο θα προκύψουν αργότερα οι υπόλοιποι δεσμοί (τα υπόλοιπα μέλη και σχέσεις της οικογένειας). Για το λόγο αυτό, η προστασία και η ύπαρξη στο χρόνο του συγκεκριμένου δεσμού είναι μεγάλης σημασίας.  Οι δύο σύζυγοι δημιουργούν το δικό τους καταφύγιο, το δικό τους χώρο, που προσφέρει συναισθηματική κάλυψη, αλλά και βοηθάει τον κάθε ένα να αντέχει το βάρος των εξωτερικών ερεθισμάτων και θεμάτων. Οι δυο σύζυγοι είναι καλύτερο να επικοινωνούν με ένα τρόπο συμπληρωματικό, με αμοιβαίους συμβιβασμούς και υποχωρήσεις, χωρίς ο σύζυγος που υποχωρεί να αισθάνεται ότι υπέκυψε, παραδόθηκε ή ηττήθηκε. Οι σύζυγοι κατά τη συνύπαρξη και την αμοιβαία προσαρμογή τους, είναι καλό να προσπαθούν να ενισχύσουν τις θετικές πλευρές του συντρόφου τους. Αν επιμένουν να βελτιώσουν ή να προστατέψουν το σύντροφο τους, υπάρχει το ενδεχόμενο η προσπάθεια αυτή, τελικά να οδηγήσει στην ακύρωση του προσώπου που αγαπούν (του συντρόφου δηλαδή). Αντί δηλαδή να δεχτούν το σύντροφό τους του επιβάλλουν πρότυπα στα οποία πρέπει ο τελευταίος διαρκώς να ανταποκρίνεται. Επίσης η τάση για προστασία όταν γίνει υπερβολική, οδηγεί στη δημιουργία προτύπων αλληλεπίδρασης του τύπου : προστάτης – εξαρτώμενος με επιβαρυντικές συνέπειες κυρίως για τον δεύτερο. Συχνά λέμε στο σύζυγο: προστατεύεις τη γυναίκα σου με τρόπο που την αναστέλλει. Ή λέμε στη σύζυγο: αποσπάς περιττή προστασία από τον άνδρα σου με μεγάλη επιδεξιότητα.

 

Το υποσύστημα των συζύγων πρέπει να θέσει ένα όριο που θα το προστατεύει από αδικαιολόγητες παρεμβάσεις. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα όταν η οικογένεια έχει παιδιά. Οι δυο σύζυγοι πρέπει να έχουν ένα δικό τους ζωτικό χώρο, ένα χώρο ανάσας και ανασυγκρότησης, χωρίς εισβολές και παρεισφρήσεις.

 

Το υποσύστημα των γονέων: Με τη γέννηση του πρώτου παιδιού, το υποσύστημα των συζύγων πρέπει να τροποποιηθεί, να αλλάξει δηλαδή ως ένα βαθμό για να εκπληρώσει τα καθήκοντα της φροντίδας, του μεγαλώματος και της κοινωνικοποίησης του παιδιού, δίχως παράλληλα να χάσει το σημαντικό χώρο που προσφέρει στους δυο συζύγους. Εδώ, μιλάμε για ένα όριο που πρέπει να μπει, έτσι ώστε το παιδί να έχει πρόσβαση στους γονείς, αλλά θα αποκλείεται από τις συζυγικές λειτουργίες. Υπάρχουν ζευγάρια που ενώ λειτουργούν καλά ως ομάδα των δυο ατόμων, δεν καταφέρνουν να διαφοροποιηθούν για να δεχτούν και το τρίτο άτομο. Σε τέτοιες περιπτώσεις το μικρό παιδί μπορεί να απορροφηθεί από τα προβλήματα του υποσυστήματος των συζύγων.

 

Η διαδικασία και ο ρόλος του γονέα διαφέρει ανάλογα με την ηλικία του παιδιού. Όταν τα παιδιά είναι πολύ μικρά οι γονείς πρέπει να φροντίζουν και να ανατρέφουν. Ο έλεγχος και η καθοδήγηση αποκτούν μεγαλύτερη σημασία αργότερα. Καθώς το παιδί ωριμάζει ειδικά κατά την περίοδο της εφηβείας οι απαιτήσεις και η συμπεριφορά των γονέων αρχίζουν να συγκρούονται με τις αντίστοιχες απαιτήσεις των παιδιών για αυτονομία, μια απαίτηση απόλυτα ταιριαστή με τα χαρακτηριστικά της εφηβείας. Ο ρόλος του γονέα γίνεται τότε μια δύσκολη διαδικασία. Οι γονείς επιβάλουν κανόνες που α παιδιά δεν φαίνονται διατεθειμένα να δεχτούν. Τα παιδιά από την άλλη δεν δείχνουν πάντα με σαφήνεια την ανάγκη τους για διάθεση περισσότερου προσωπικού χώρου και χρόνου.

 

Είναι πολύ πολύ σημαντικό να κατανοήσουμε πόσο πολύπλοκο και δύσκολο είναι να μεγαλώνει κάνείς παιδιά. Κανείς δεν μένει απόλυτα ικανοποιημένος από τα γονεικά του καθήκοντα και κανείς δεν περνά μέσα από αυτή τη διαδικασία ανέπαφος. Οι γονείς δεν μπορούν να προστατεύσουν και να καθοδηγήσουν χωρίς ταυτόχρονα να ασκήσουν έλεγχο και χωρίς να θέσουν περιορισμούς. Από την άλλη πλευρά τα παιδιά δεν μπορούν να μεγαλώνουν να προσαρμόζονται και να ανεξαρτητοποιούνται δίχως να απορρίπτουν και δίχως να επιτίθενται. Άρα η σύγκρουση είναι μια διαδικασία που πάντα θα υπάρχει, είναι μέρος της διαδικασίας της κοινωνικοποίησης των παιδιών.

 

Γονική λειτουργία λοιπόν, σημαίνει φροντίζω, καθοδηγώ, ελέγχω. Η «ιδανική» αναλογία των τριών αυτών στοιχείων προκύπτει τόσο από την ικανότητα των γονέων να προσφέρουν και τα τρία στοιχεία, όσο και από τις ανάγκες των παιδιών, οι οποίες προκύπτουν και διαφοροποιούνται ανάλογα με την ηλικία, στην οποία κάθε φορά βρίσκεται το παιδί. Σίγουρα ο ρόλος του γονέα χρειάζεται, προϋποθέτει και τη χρήση εξουσίας. Πρέπει ο γονιός να είναι σε κάποια θέση ισχύος έτσι ώστε να μπορέσει να καθοδηγήσει, να συμβουλέψει, να ασκήσει μιας μορφής έλεγχο. Η κατανομή λοιπόν της δύναμης δεν είναι όμοια κατανεμημένη ανάμεσα σε γονείς και παιδιά και αυτό είναι απαραίτητο για να μπορέσει ο γονέας να ασκήσει το ρόλο του. Άλλωστε επειδή η οικογένεια είναι ένα εργαστήριο κοινωνικής εκπαίδευσης, τα παιδιά χρειάζεται να μάθουν επίσης ότι σε πολλές περιπτώσεις θα έχουν να διαπραγματευτούν και να χειριστούν καταστάσεις άνισης κατανομής της δύναμης.

 

Το υποσύστημα των αδελφών: Το υποσύστημα των αδελφών είναι το πρώτο κοινωνικό εργαστήρι, μέσα στο οποίο τα παιδιά μπορούν να πειραματιστούν με τις σχέσεις των συνομιλήκων. Στον κόσμο των αδελφών τα παιδιά μαθαίνουν πώς να διαπραγματεύονται, να συνεργάζονται και να ανταγωνίζονται. Μαθαίνουν πώς να κάνουν φίλους και συμμάχους, πώς να υποχωρούν, πώς να υπερασπίζονται τις θέσεις και το δίκιο τους, πώς να σώζουν και να προβάλλουν το γόητρό τους. Τα παιδιά διαπραγματεύονται την έννοια του μοιράσματος (π.χ μοιράζομαι την αγάπη των γονέων και τη φροντίδα τους), μια σημαντική έννοια για τις σχέσεις των ανθρώπων.

 

Τη σημασία του υποσυστήματος των αδελφών μπορούμε να τη δούμε και μέσα από την απουσία του συγκεκριμένου υποσυστήματος, για παράδειγμα στα μοναχοπαίδια. Τα μοναχοπαίδια μπορεί να προσαρμοστούν πρόωρα στον κόσμο των ενηλίκων, γεγονός που μπορεί να φανεί από την πρόωρη ανάπτυξή και ωριμότητά τους. Ακόμη, ακόμη μπορεί να δυσκολευτούν ως προς την ανάπτυξη της αυτονομίας, της ικανότητας της συνεργασίας και του συναγωνισμού ή του μοιράσματος.

 

Τα όρια του υποσυστήματος των αδελφών πρέπει να μπορούν να προστατεύουν τα παιδιά από τις παρεμβολές των γονέων και γενικά των ενηλίκων, έτσι ώστε τα παιδιά να αποκτούν το δικό τους χώρο όπου θα είναι ανεξάρτητα, θα σκέφτονται σχετικά με ότι τους απασχολεί, θα δημιουργούν και θα χειρίζονται τα ζητήματα και τα πράγματα γύρω τους με το χαρακτηριστικό παιδικό «αδέξιο» τρόπο. Να μην ξεχνούν οι ενήλικες ότι ο προσωπικός χώρος ύπαρξης και δράσης είναι εξίσου σημαντικός με τα υπόλοιπα γονικά καθήκοντα, αφού τα παιδιά εξασκούνται έτσι ώστε στο μέλλον να μπορούν να πάρουν τη ζωή στα χέρια τους και να χειρίζονται τα θέματά τους.

 

ΤΑ ΟΡΙΑ

 

Για τη σωστή οικογενειακή λειτουργία τα όρια ανάμεσα στα μέλη μιας οικογένειας και κυρίως ανάμεσα στα υποσυστήματα πρέπει να είναι ξεκάθαρα και καλά καθορισμένα, έτσι ώστε τα μέλη της οικογένειας να επιτελούν τις λειτουργίες τους χωρίς υπερβολικές παρεμβολές, αλλά και να διατηρούν την επαφή μεταξύ τους. Υπάρχουν δυο ακραίες περιπτώσεις οικογενειών είτε με συγκεχυμένα ή με άκαμπτα όρια. Οι δυο αυτές μορφές ορίων επηρεάζουν τη λειτουργικότητα της οικογένειας.

 

Θολά / συγκεχυμένα όρια:

Εδώ, γίνεται λόγος για οικογένειες κλεισμένες στον εαυτό τους όπου υπάρχει πολύ μεγάλη έως υπερβολική εμπλοκή του ενός μέλους με τα άλλα, του ενός υποσυστήματος με τα άλλα. Έτσι τα όρια είναι πολύ φτωχά. Αυτή η κατάσταση χαρακτηρίζεται ως «μαζοποιημένη», όπου υπάρχει υπερβολική προσέγγιση και ενασχόληση του ενός με τον άλλο. Τα άτομα μέσα στην οικογένεια μπορούμε να πούμε ότι λειτουργούν σαν ένας εαυτός και απλά ζητήματα (π.χ. το παιδί δεν έφαγε μεσημεριανό ή δεν ήπιε γάλα ή δεν έχει απλά κέφια) μπορεί να πάρουν τεράστια σημασία και να φτάσουν να απειλούν την ίδια την οικογενειακή ισορροπία. Η μητέρα στις περιπτώσεις αυτές ασχολείται τόσο πολύ με τα παιδιά, που σχεδόν ο πατέρας δεν έχει χώρο ύπαρξης και λειτουργίας. Παράλληλα υπονομεύεται η ανεξαρτησία του παιδιού και αυτό θα μπορούσε σε κάποιες περιπτώσεις να οδηγήσει σε ανάπτυξη συμπτωμάτων στα παιδιά. Το παιδί δεν εξασκείται στο να διερευνά και να προσπαθεί να χειρίζεται και να λύνει μόνο του τα προβλήματα και τα θέματα που το απασχολούν και ως ένα βαθμό μπορεί να παρεμποδιστεί η ανάπτυξη των γνωστικοσυναισθηματικών λειτουργιών και ικανοτήτων του. Δεν είναι μόνο η ηλικία και η ωριμότητα που βοηθάει στο χειρισμό των θεμάτων της ζωής αλλά και η τριβή και η προσωπική ενασχόληση με αυτά.

 

Τα άτομα αυτών των οικογενειών προσκολλώνται το ένα στο άλλο, εξαρτώνται σε υπερβολικό βαθμό το ένα από το άλλο, λειτουργούν σαν μάζα.

 

Άκαμπτα όρια:

Εδώ η επικοινωνία ανάμεσα στα μέλη είναι δύσκολη. Τα μέλη της οικογένειας δυσκολεύονται να ανταποκριθούν το ένα στο άλλο και η οικογένεια αδυνατεί να προστατέψει τα μέλη της. Υπάρχει ανεπαρκής επικοινωνία γεγονός που δημιουργεί πρότυπα επικοινωνίας ιδιαίτερα στα παιδιά, όπου μαθαίνουν να μπαίνουν με τέτοιο τρόπο στις σχέσεις τους (δίχως δηλαδή να επικοινωνούν πραγματικά και ουσιαστικά). Τα άτομα στην περίπτωση αυτή, λειτουργούν υπερβολικά αυτόνομα και ανεξάρτητα, αποκτούν όμως μια «διαστρεβλωμένη» εικόνα της ανεξαρτησίας, η οποία δεν χωράει τελικά και τον «άλλο». Αυτού του τύπου η ανεξαρτησία χαρακτηρίζεται από έλλειψη συλλογικότητας, αφοσίωσης, αλλά κυρίως από έλλειψη αναζήτησης και προσφοράς βοήθειας, όπου χρειάζεται. Για παράδειγμα το παιδί μπορεί να δείχνει ένα μίσος για το σχολείο και οι γονείς να αδιαφορούν.

 

Περιπτώσεις που επιβαρύνουν τη λειτουργικότητα της οικογένειας:

Οικογενειακό σχίσμα: Μια προβληματική μορφή οικογενειακής σχέσης, η οποία χαρακτηρίζεται από μόνιμο (αφανή ή εμφανή) ανταγωνισμό των γονιών, τέτοιο όπου η οικογένεια διαιρείται διαρκώς σε αντίθετα μέρη. Αυτή η διαίρεση των γονιών μπλοκάρει την ολοκληρωμένη φροντίδα που σε διαφορετική περίπτωση θα προσέφεραν στα παιδιά.

 

Σύγκρουση ρόλων: Είναι η έλλειψη ξεκάθαρης συμφωνίας των μελών της οικογένειας πάνω στα καθήκοντα και στις λειτουργίες του καθενός, πράγμα που δημιουργεί σύγχυση και συγκρούσεις.

 

Το γονικό παιδί: Όταν ένας γονιός απουσιάζει (λόγω θανάτου ή διαζυγίου κ.τ.λ.) το παιδί αναλαμβάνει κάποιες από τις λειτουργίες του, ή γίνεται σύντροφος / σύζυγος του γονιού του, ή γίνεται γονιός για το γονιό του. Μιλάμε για περιπτώσεις, όπου οι γονείς εξαρτώνται από υπέρ- υπεύθυνα παιδιά. Στα παιδιά αυτά λένε τα προβλήματά τους, αναζητούν προστασία, συντροφικότητα, συμβουλές, στήριξη. Υπάρχει αντιστροφή ρόλων.

 

Δια-γενεαλογική σύγκρουση: Όταν η οικογένεια βρισκόμενη μπροστά σε στρεσσογόνες καταστάσεις και με σκοπό να κρατηθεί ενωμένη, μπλέκεται ανάμεσα στον παλιό τρόπο μιας γενιάς, στα παλιά πρότυπα μιας οικογένειας και στα σύγχρονα. Σαν να βρίσκονται οι παππούδες μέσα στην οικογένεια και στις οικογενειακές σχέσεις, ενώ στην πραγματικότητα λείπουν ή έχουν πεθάνει. Π.χ λέει ο σύζυγος στη σύζυγο σε μια δύσκολη για το ζευγάρι περίοδο: «η μάνα μου στη θέση σου όλα θα τα προλάβαινε… Θα έκανε όλες τις δουλειές και άλλες τόσες και θα ήταν με το χαμόγελο…». Ακόμη και αν δεν εκφραστεί κατά αυτό τον λεκτικό τρόπο, μπορεί να το αισθάνεται, να το νιώθει με αποτέλεσμα να συμπεριφέρεται επιθετικά, εχθρικά προς τη σύζυγο, δίχως αυτή να γνωρίζει το λόγο μιας τέτοιας συμπεριφοράς στο πρόσωπό της.

 

Τρίγωνα – Τριγωνοποίηση – Συμμαχίες. Πώς η εμφάνιση συμπτωμάτων στα παιδιά μπορεί να έχει λειτουργικό ρόλο…

 

Με τον όρο τριγωνοποίηση αναδεικνύουμε τη σχέση τριών μελών μέσα στην οικογένεια. Η σχέση αυτή μπορεί να είναι υγιής ή προβληματική, δυσλειτουργική. Όταν στη συγκρουσιακή ή προβληματική σχέση δύο μελών της οικογένειας, εμπλέκεται ένα τρίτο μέλος, το οποίο λειτουργεί ως καταλύτης, τραβώντας την προσοχή ή προσπαθώντας να ηρεμήσει τα πνεύματα, τότε λέμε ότι αυτό το τρίτο μέλος τριγωνοποιείται.

Ακόμη ακόμη, προκύπτει κάποιες φορές η ύπαρξη ενός τρίτου προσώπου, ενός φανταστικού και ιδεατά πλασμένου προσώπου, που υπάρχει στη σκέψη και τη φαντασία του ενός και αυτό δημιουργεί προβλήματα στη σχέση με τον πραγματικό του σύντροφο. Αυτό το φανταστικά κατασκευασμένο πρόσωπο, είναι κομμένο και ραμμένο στα μέτρα μας, ιδανικό. Μας φροντίζει, καταλαβαίνει πλήρως τις ανάγκες μας ακόμη πριν καλά καλά τις εκφράσουμε, μας κατανοεί, δεν μας θυμώνει, συμφωνεί πάντα μαζί μας σαν να έχουμε πάντα δίκιο. Όταν καταλαβαίνουμε ότι ο αληθινός μας σύντροφος δεν μας συμπεριφέρεται με σχετικά ανάλογο τρόπο, τότε απογοητευόμαστε και αυτήν την απογοήτευση μη μπορώντας να την εκφράσουμε τη διοχετεύουμε στον ανυποψίαστο σύντροφό μας με ποικίλους τρόπους που δυσχαιρένουν τη σχέση και την επικοινωνία μας.

 

Επιστρέφοντας στην πραγματική τριγωνοποίηση, όταν η ένταση (κυρίως αλλά όχι μόνο) ανάμεσα στους δύο συντρόφους φτάνει σε τέτοια επίπεδα που είναι δύσκολο να γίνει ανεκτή ή να δουλευτεί και να λυθεί από τους δύο, τότε ένα τρίτο πρόσωπο (συνήθως το παιδί) αναλαμβάνει το δύσκολο ρόλο της μείωσης της έντασης και της αποφυγής της σύγκρουσης ανάμεσα στους δύο. Σε τέτοιες περιπτώσεις, όπου το παιδί αναλαμβάνει ανάλογο ρόλο, είναι δυνατό να εμφανίσει προβληματικές συμπεριφορές ή ανεπιθύμητα συμπτώματα, ενώ παράλληλα δημιουργούνται και ακατάλληλες συμμαχίες, όπως για παράδειγμα συμμαχία του παιδιού με τη μαμά και εναντίωση προς τον πατέρα, ή το αντίστροφο. Άρα το τρίγωνο στη σχέση μιας οικογένειας δημιουργείται όταν πραγματοποιείται μια σταθερή συμμαχία μεταξύ των δύο και εναντίων ενός τρίτου.  Ένας από τους τρεις μπλέκεται στη σχέση των δύο, έχοντας ρυθμιστικό ρόλο. Όταν αυτό το άτομο είναι το παιδί, τότε αυτό το παιδί φτάνει να παίζει το ρόλο που δεν μπορούν να παίξουν οι δύο σύζυγοι μεταξύ τους.

 

Μια άσχημη κατάσταση μεταξύ των γονέων, μια σύγκρουση που φαίνεται ότι θα λάβει χώρα, ένας καβγάς, όταν αυτά παίρνουν ένα πιο μόνιμο χαρακτήρα, είναι καταστάσεις που φοβίζουν ένα παιδί, διότι φαίνεται στα μάτια του ότι απειλούν την προστατευτική οικογένειά του και βάζουν σε κίνδυνο την αγάπη των γονιών του ως προς αυτό. Αυτό το παιδί νιώθει ανασφάλεια, πονάει ψυχικά και νιώθει ότι πρέπει κάτι να κάνει για να εξομαλύνει την άσχημη ατμόσφαιρα, αλλιώς μπορεί να χάσει την αγάπη των γονιών του, την ασφάλεια, τη φροντίδα. Έτσι, στην προσπάθειά του να φτιάξει τη σχέση των γονιών του φτάνει στο σημείο να σκαρφίζεται (συνειδητά ή ασυνείδητα), διάφορους τρόπους για να το καταφέρει αυτό : από καθαρή εχθρική στάση απέναντι στο ινίο που κρίνει ότι φταίει περισσότερο (ποιος γονιός του έχει δώσει την εικόνα του πιο θλιμμένου, στεναχωρημένου, θιγμένου), μέχρι και πιο ακραίους τρόπους για να τραβήξει την προσοχή των γονιών του μακριά από το προσωπικό τους πρόβλημα. Για να καταφέρει να τραβήξει την προσοχή τόσο ώστε οι γονείς να μην βλέπουν πια το προσωπικό τους πρόβλημα, θα πρέπει το παιδί να βρει ένα πολύ σοβαρό λόγο, όπως ένα ψυχικό / ψυχολογικό λόγο (κατάθλιψη, ανορεξία, πονοκεφάλους κ.τ.λ.) ή ένα σύμπτωμα, ένα σωματικό σύμπτωμα (εξανθήματα κ.τ.λ.), ένα σχολικό πρόβλημα, μια επιθετική συμπεριφορά προς τους συνομιλήκους, μείωση σχολικής απόδοσης και τόσα άλλα. Εδώ γίνεται λόγος για τη λειτουργικότητα ενός συμπτώματος. Ένα παιδί εμφανίζει ένα σύμπτωμα το οποίο σύμπτωμα εξυπηρετεί μια λειτουργία : να ενώσει τους γονείς και να τους κάνει να ξεχάσουν ένα σημαντικό προσωπικό τους πρόβλημα που απειλεί τη σχέση τους.

 

Έτσι, με τα συμπτώματα που εμφανίζει το παιδί στην ουσία προσπαθεί να κρατήσει τους γονείς του ενωμένους. Άλλοι τρόποι για να το καταφέρει αυτό είναι οι κρυφές συμμαχίες. Φαίνεται δηλαδή ότι το παιδί συμμαχεί με τον ένα γονιό, για παράδειγμα με το μπαμπά. Διαρκώς τον πλησιάζει, λέει ότι μόνο ο μπαμπάς του, του κάνει τα χατίρια, ότι μόνο αυτόν ακούει, τον περιμένει ώρες να επιστρέψει γιατί θέλει να μιλήσει μονάχα σε αυτόν και να δεχτεί τη συμβουλή του και πολλά άλλα. Στην πραγματικότητα, η αληθινή συμμαχία όμως είναι με τη μητέρα και όλες τις παραπάνω συμπεριφορές τις εμφανίζει με σκοπό και στόχο να φέρει τον πατέρα κοντά στη μητέρα, να τον εμπλέξει στη σχέση, να τον κινητοποιήσει.

 

Σε πιο ακραία τρίγωνα το παιδί εμπλέκεται στη σχέση των γονιών όχι μόνο ως παιδί, αλλά παίρνει και άλλους ρόλους ανώτερους στην ιεραρχία. Για παράδειγμα γίνεται γονιός για τους γονείς του, όπου τους συμβουλεύει, τους επιπλήττει, τους μαλώνει όπου χρειάζεται. Αυτά τα παιδιά παρόλο το πολύ νεαρό της ηλικίας τους, ωστόσο φαίνονται σαν γέροι, σοφοί, ενήλικες.

 

Χαρακτηριστικά ενός τριγώνου:

Τα πρόσωπα του τριγώνου δεν ανήκουν συνήθως σε ίδιες γενιές

Τα δύο πρόσωπα που συμμαχούν είναι συνήθως διαφορετικής γενιάς

Κάθε μέλος του τριγώνου κινείται, συμπεριφέρεται δηλαδή με τέτοιο τρόπο, ώστε ή να ανακουφιστεί μέσα από μια συμμαχία, ή για να αποφύγει την ένταση. Κάθε κίνηση του ενός, προκαλεί αντίστοιχη κίνηση στους άλλους.

Τη σύμπραξη, τη συμμαχία, συνήθως τα πρόσωπα που δημιουργούν το τρίγωνο την αρνούνται ειδικά όταν κάποιος πάει να την αποκαλύψει. Τότε την αρνούνται και υποβιβάζουν τη σημασία της.

 

Όταν υπάρχει σύγκρουση συζύγων και η μητέρα είναι αυτή που καλεί το παιδί σε τρίγωνο (γιατί το παιδί κάποιος το βάζει συνήθως σε τριγωνική σχέση) και αν το παιδί είναι αγόρι, τότε αυτό το μικρό αγόρι έχει ήδη και ψυχικούς λόγους να στραφεί εναντίων του πατέρα και να συμμαχήσει με τη μητέρα του (ύπαρξη οιδιπόδειου συμπλέγματος, όπου το μικρό παιδί επιθυμεί το γονιό του αντίθετου φύλου και «εχθρεύεται» το γονιό του ιδίου φύλου.

 

Πώς οι γονείς τριγωνοποιούν τα παιδιά τους;

Με τρόπο λεκτικό, εξιστορώντας ή μονολογώντας την ιστορία της σύγκρουσης, παρουσιάζοντας βέβαια τον εαυτό τους ως θύμα και το σύζυγο ως το θύτη.

Με πιο συναισθηματικούς τρόπους: κλαίγοντας μπροστά στο παιδί με τρόπο που φαίνεται ότι έχουν την ανάγκη και συμπαράστασή του

Απομονώνονται, στερούν πράγματα από το παιδί με το πρόσχημα ότι δεν είναι καλά λόγω της σύγκρουσης (το παιδί καταλαβαίνει ότι αν η μαμά ή ο μπαμπάς ήταν καλά, τότε και αυτό θα το πήγαιναν στο πάρτι ή στη βόλτα που του έταξαν, έτσι προσπαθεί να τους κρατήσει ενωμένους για να μην στερείται και αυτό την αγάπη την προσοχή τους και όλα αυτά που του υπόσχονται).

 

Ποια παιδιά τριγωνοποιούνται συνήθως;

Εναντίων του γονιού του ίδιου φύλου (αγοράκια με τη μητέρα τους εναντίων του  μπαμπά κοριτσάκια με τον πατέρα εναντίων της μητέρας).

Παιδιά που νιώθουν ότι μέσω μιας συμμαχίας θα κερδίσουν την αγάπη που νομίζουν ότι τους λείπει (για π.χ λόγω της γέννησης ενός μικρότερου αδελφού, που συγκεντρώνει φροντίδα και προσοχή κ.τ.λ.). Συμμαχώντας με τον ένα γονιό νιώθουν ότι έτσι θα έχουν την εύνοια, την αγάπη, τη φροντίδα και την προσοχή που αισθάνονται  ότι στερούνται.

Παιδιά που συμμαχούν με το γονιό που ούτως ή άλλως δείχνει ότι τους έχει αδυναμία.

                        κ.τ.λ.

 

Μορφές τριγώνων:

  Συμμαχία του παιδιού με τον ένα γονιό και εναντίων του άλλου

  Συμμαχία του παιδιού με ένα παππού ή μια γιαγιά εναντίων του ενός γονιού

  Θεία – παιδί – μαμά

  Αδέλφια και ένας γονιός (συνήθως η μαμά) κ.τ.λ. Συνήθως, στο συγκεκριμένο τρίγωνο η μητέρα συμμαχεί και με τα δύο παιδιά, οπότε η σύγκρουση πραγματοποιείται ανάμεσα στα παιδιά.

Συνοψίζοντας λοιπόν, καθώς η ένταση συσσωρεύεται ανάμεσα σε δύο ανθρώπους, αυτός από τους δύο που νιώθει λιγότερο άβολα τριγωνοποιεί, δηλαδή εμπλέκει στη σχέση και ένα τρίτο άτομο. Ακόμη, ακόμη μπορεί αυτός που βάζει τον τρίτο μέσα στη σχέση, να πει μια ιστορία στο δεύτερο πρόσωπο για τον τρίτο. Έτσι, οι δύο πρώτοι που ήταν σε ένταση, στρέφονται τώρα εναντίων του τρίτου. Είναι και πάλι ενωμένοι. Παράδειγμα: οι δύο σύζυγοι μαλώνουν και συγκρούονται. Μόλις ο σύζυγος επιστρέψει, η σύζυγος λέει στο σύζυγο μια ιστορία για το παιδί (π.χ πήρε κακούς βαθμούς, δεν ήταν καλό παιδί κατά τη διάρκεια της ημέρας κ.τ.λ.). Έτσι, οι δύο σύζυγοι ενώνονται για να μαλώσουν ή να επιπλήξουν ή να συμβουλέψουν το παιδί και παραγκωνίζουν ξεχνούν έστω και προσωρινά την προσωπική τους σύγκρουση. Ο στόχος του τριγώνου επιτεύχθηκε.

 

Σε περιόδους πολύ μεγάλης ενδο-οικογενειακής έντασης και σε καταστάσεις πολύ μεγάλου στρες, η οικογένεια μπορεί να χρησιμοποιήσει το σύστημα των τριγώνων για να εμπλέξει γείτονες, σχολεία, αστυνομία, κλινικές και γενικά «ξένους» ανθρώπους για να πάρουν μέρος στο οικογενειακό πρόβλημα. Με τον τρόπο αυτό η οικογένεια μειώνει την ένταση στο εσωτερικό της και δημιουργεί συνθήκες ώστε την ένταση και τη σύγκρουση να τη διαχειριστούν και να την παλέψουν οι τρίτοι.

 

Όταν μια οικογένεια λειτουργεί με τρίγωνα, αν ένα από αυτά τα τρίγωνα αλλάξει, ακόμη και ο ρόλος του συγκεκριμένου τριγώνου φαίνεται περιθωριακός και άνευ σημασίας, μπορεί τελικά να αλλάξει ολόκληρη η οικογένεια και οι οικογενειακές σχέσεις.

 

Θεραπεία, τι κάνουμε:  

Δημιουργούμε όσο το δυνατό περισσότερο μια αίσθηση ορίων μεταξύ μάνας – πατέρα –παιδιών –υπολοίπων. Να προσπαθούμε να εντοπίζουμε τα δυσλειτουργικά τρίγωνα και αν μέσα σε αυτά υπάρχουν παιδιά, να τα απελευθερώνουμε από την τριγωνική σχέση. Να παρατηρούμε τις οικογένειές μας με ιδιαίτερη προσοχή. Να προσπαθούμε να δούμε το ρόλο που παίζει ο εαυτό μας, τι προκαλούν οι αντιδράσεις μας. Γιατί έτσι; Ποια θέση παίρνω τώρα; Ποιους έχω δίπλα μου και ποιους απέναντι; Πώς μπήκαν σε αυτές τις θέσεις, ποιος τους έβαλε; Μήπως εγώ; Μόνο όταν ένας από τους τρεις που συμμετέχουν στο τρίγωνο μπορέσει να παρατηρήσει τη συμπεριφορά του και να την τροποποιήσει με τον να μην παίρνει το μέρος κανενός, να μην εμπλέκει τρίτους, αλλά ταυτόχρονα να είναι συναισθηματικά κοντά στους υπολοίπους, μόνο έτσι θα υπάρξει αλλαγή προ το καλύτερο.

 

Φυσικά δεν είναι όλα τα τρίγωνα δυσλειτουργικά ή προβληματικά. Για παράδειγμα ένα τρίγωνο που αποτελείται από μια μητέρα, έναν πατέρα και ένα παιδί, μπορεί να είναι φυσιολογικότατο, όταν οι δύο σύζυγοι έχουν μια υγιή σχέση, της οποίας τα θέματα ή προβλήματα δουλεύουν μόνοι τους (δίχως να εμπλέκουν το παιδί) και όταν η μητέρα ενισχύει την αρμονική σχέση πατέρα – παιδιού και το αντίστροφο.

                                                      ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ :

Minuchin, S   «Οικογένειες και οικογενειακή θεραπεία»

                                   Bowen, M       «Τρίγωνα στην Οικογένεια»

                                                      Freud, S      «Η διαμόρφωση του ψυχικού οργάνου»

 

Επιμέλεια

Παπαχριστούδη Έλλη

Ψυχολόγος – Οικογενειακή θεραπεύτρια – Κοινωνική Ανθρωπολόγος

Θεσσαλονίκη, Εγνατίας 12, 54626

6972311455

ellipapach@yahoo.gr

www.systemstherapy.gr