Μια προσέγγιση της εφηβείας

Εφηβεία…

Το στάδιο της εφηβείας καλύπτει περίπου το χρονικό διάστημα μεταξύ 11 και 18 ετών. Το διάστημα αυτό τείνει να διευρύνεται, όλο και πιο συχνά, μέχρι και την ηλικία των 24 ετών. Η γνωστική ανάπτυξη δεν σταματά, αλλά μέχρι τα 15 περίπου χρόνια υπολογίζεται ότι έχουν πλέον συντελεστεί οι κυριότερες βιολογικές, δομικές και ποιοτικές αλλαγές, οι οποίες αναφέρονται κυρίως στον ψυχισμό και στην προσωπικότητα. Σε αυτή τη φάση της ζωής του ατόμου η αλλαγή παραπέμπει περισσότερο σε μια τροποποίηση των αποκτημένων χαρακτηριστικών. Αφορά ένα ξεκαθάρισμα των ενδιαφερόντων του ατόμου και τον καθορισμό του εαυτού, της ταυτότητας και των βασικών επιλογών. Το άτομο έχει ήδη κατακτήσει ένα βαθμό αυτονομίας και διαθέτει την εμπιστοσύνη των γονιών και των δασκάλων, αναλαμβάνει αρκετές πρωτοβουλίες και αξιοποιεί τις δεξιότητες και τις ικανότητες του. Η κρίση που καλείται να διαχειριστεί είναι ο προβληματισμός αναφορικά με το “ποιος/ποια είμαι, που πηγαίνω, τι με αντιπροσωπεύει”.

Σε κάποιες μη δυτικές κοινωνίες συντελούνται συγκεκριμένες τελετές, που σηματοδοτούν την έναρξη της εφηβείας, η οποία όμως διαρκεί ελάχιστα και επέρχεται γρήγορα η ενηλικίωση. Στις δικές μας δυτικές κοινωνίες, ούτε οι γονείς, ούτε οι επιστήμονες γνωρίζουν με σαφήνεια, που αρχίζει και που τελειώνει η εφηβεία. Η εφηβεία είναι παρατεταμένη, κυρίως λόγο της μακρόχρονης εκπαίδευσης, ενώ ο έφηβος δεν θεωρείται ούτε παιδί, αλλά ούτε και ενήλικας. Αυτό γίνεται φανερό από τις εκφράσεις που χρησιμοποιούμε για να μιλήσουμε για την εφηβεία, π.χ. “μεταβατικό στάδιο”, “ενδιάμεσο στάδιο”, εφηβεία, προ-εφηβεία κ.τ.λ. Η συγκεκριμένη ασάφεια επηρεάζει σημαντικά τη σχέση του εφήβου με τον εαυτό του, την οικογένειά του και τον κόσμο. Σαν ο έφηβος να λαμβάνει από όλους “διπλά” μηνύματα. Είναι γνωστές σε όλους οι εκφράσεις των γονέων του τύπου : “Θέλεις να βγεις; Είσαι ακόμη μικρός δεν καταλαβαίνεις του κινδύνους, δεν ήρθε ακόμη η ώρα” και την ίδια στιγμή “Να διαβάσεις, μεγάλωσες πια, πρέπει να αναλάβεις τις ευθύνες σου, να πάρεις τη ζωή στα χέρια σου, να δεις τι θα κάνεις με δουλειά” και τόσες άλλες, που δείχνουν ακριβώς αυτό το διττό, το αντιφατικό στις απαιτήσεις από τους εφήβους. Ότι και να κάνει τελικά ο έφηβος θα θεωρηθεί λάθος : αν βγει και γυρίσει αργά είναι λάθος, γιατί είναι ακόμη μικρός, αν δεν διαβάσει και παίξει ή χαζολογήσει, πάλι κάνει λάθος, γιατί είναι πια μεγάλος, ώριμος, υπεύθυνος για τις σωστές επιλογές. Δεν είναι σχεδόν τρελό; Και δεν φαντάζει δύσκολο μέσα σε ένα τόσο αντιφατικό πλαίσιο επικοινωνίας ο έφηβος να καταλήξει σε κάτι μόνιμο και σταθερό;

Στην προσπάθειά του να ορίσει την ταυτότητα του, και τελικά να ανεξαρτητοποιηθεί, ο έφηβος πειραματίζεται με διαφορετικούς ρόλους, τρόπους, συμπεριφορές και πρακτικές. Αυτή η φυσιολογική προσπάθεια πειραματισμού με το ριζοσπαστικό, καθώς και η κριτική στάση απέναντι στα καθιερωμένα, συχνά χαρακτηρίζεται από τους γονείς και τους σημαντικούς ενήλικους ως “προβληματική, αχαλίνωτη, ασταθής, παραβατική ή ακόμη και περιθωριακή”. Σίγουρα ο τρόπος του εφήβου να πειραματίζεται δεν έχει την μεστότητα και την ωριμότητα ενός ενήλικα. Παρόλα αυτά όμως, είναι ο τρόπος ενός νέου, γεμάτου πάθους, ανθρώπου να ελέγξει τι θα κρατήσει, τι θα αλλάξει και τι θα αντικαταστήσει.

Από την περίοδο της εφηβείας επηρεάζονται σημαντικά και οι γονείς, οι οποίοι βιώνουν αγωνία και φόβο μπροστά στη διαπίστωση ότι ο έφηβος αναπτύσσει ένα τρόπο αντίληψης και συμπεριφοράς, που δεν ελέγχουν πια. Η διαπαιδαγώγηση έχει πλέον συντελεστεί και το παιδί, εξοπλισμένο με όλα τα εφόδια που το προίκισαν, καλείται να ξεκινήσει το προσωπικό του ταξίδι στη ζωή. Συνήθως οι γονείς δυσκολεύονται να αποδεχτούν αυτήν την προσπάθεια αυτονόμησης του εφήβου, καθώς και το γεγονός ότι ο τελευταίος, αρχίζοντας να πατάει στα πόδια του, δεν έχει πλέον την ίδια ανάγκη από βοήθεια και καθοδήγησή. Δεν είναι λίγες οι φορές που οι γονείς φτάνουν να λειτουργούν σπασμωδικά, χάνοντας τη συνοχή και τη σταθερότητα στη συμπεριφοράς τους. Μπορεί ακόμη να υιοθετήσουν ιδιαίτερα καταπιεστικές μορφές ελέγχου, σε μια απεγνωσμένη προσπάθεια να κρατήσουν τον έφηβο στην “αγκαλιά” τους. Αυτό λοιπόν, που τόσο αβίαστα και εύκολα αποκαλούμε “κρίση της εφηβείας”, θα μπορούσε κάλλιστα να ιδωθεί και ως “γονική ή οικογενειακή κρίση”.

Επομένως τίθεται ένα ερώτημα: με ποιους τρόπους και γιατί οι γονείς συμμετέχουν στην αναστολή της πορείας του παιδιού προς την αυτονόμηση, ενώ επιθυμούν να είναι δυνατό και ανεξάρτητο;

Οι προκλήσεις της συγκεκριμένης φάσης της ζωής της οικογένειας συχνά μπορεί να οδηγήσουν στην απόφαση να αναζητήσουν βοήθεια. Στο Κέντρο Οικογενειακής Θεραπείας και Ψυχοθεραπείας δημιουργήσαμε το πρόγραμμα “Σχοινοβάτης”, το οποίο απευθύνεται στις οικογένειες με παιδιά στην εφηβεία. Η προσέγγιση είναι ολιστική, καθώς εργαζόμαστε τόσο με τον έφηβο, όσο και τους γονείς σε ξεχωριστές συναντήσεις με στόχο να δοθεί στον έφηβο η δυνατότητα να συζητήσει τα θέματα που αφορούν την προβληματική της εφηβείας αλλά και στους γονείς να βρουν τους κατάλληλους τρόπους για να ανταπεξέλθουν στις προκλήσεις του ρόλου τους. Ακόμη, υπάρχει η δυνατότητα να γίνονται και συνεδρίες οικογενειακής θεραπείας κατά τις οποίες θα δουλεύονται ζητήματα επικοινωνίας και σχέσης ανάμεσα στους εφήβους και τους γονείς.

Για περισσότερες πληροφορίες επικοινωνήστε με το Κέντρο Οικογενειακής Θεραπείας και Ψυχοθεραπείας στο email: info@systemstherapy.gr ή στα τηλέφωνα:

6944794790 (Ελένη Ξανθοπούλου, ψυχολόγος – ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεύτρια)

6944423818 (Δημήτρης Μουζάς, ψυχολόγος – συστημικός ψυχοθεραπευτής)

6972311455 (Έλλη Παπαχριστούδη, ψυχολόγος – συστημική ψυχοθεραπεύτρια)